Bệnh trào ngược dạ dày-thực quản: từ nguyên nhân đến phòng và điều trị bệnh

1. Mô tả bệnh

Trào ngược dạ dày thực quản (Gastroesophageal reflux disease - GERD) là tình trạng thực quản trở nên viêm tấy dưới tác dụng của acid đi từ dạ dày lên. Thực quản là một ống kéo dài từ họng đến dạ dày. Khi thức ăn được nuốt vào miệng sẽ đi xuống thực quản.

Dạ dày sản xuất ra acid chlohyric (HCl) sau bữa ăn để giúp tiêu hóa thức ăn.

• Lớp niêm mạc ở phía trong dạ dày có tác dụng chống lại sự ăn mòn của acid. Các tế bào của lớp này tiết ra một số lượng lớn chất nhầy có tính chất bảo vệ.
• Lớp niêm mạc của thực quản không có những tính chất này do đó có thể bị acid của dạ dày làm tổn thương.
• Bình thường, vòng cơ ở dưới cùng của thực quản được gọi là cơ vòng thực quản dưới, có tác dụng ngăn sự trào ngược lên của acid.
• Cơ vòng này giãn ra trong khi nuốt để thứ ăn đi qua. Sau đó nó sẽ xiết lại để ngăn không cho thức ăn quay ngược trở lại.
• Tuy nhiên trong bệnh GERD, cơ vòng thực quản giãn ra giữa các lần nuốt và làm cho các chất trong dạ dày và acid ăn mòn trào lên và gây tổn thương cho lớp niêm mạc của thực quản.
• Không chỉ người lớn mà thậm chí trẻ nhỏ và trẻ lớn cũng đều có thể bị GERD.

2. Nguyên nhân

Không ai biết được chính xác nguyên nhân của GERD. Những yếu tố sau góp phần làm yếu hoặc giãn cơ thắt thực quản dưới làm hiện tượng trào ngược trở nên nặng hơn:

• Lối sống: sử dụng rượu, bia, thuốc lá, béo phì, đi khom lưng.
• Thuốc ức chế Calci, theophylline (Tedral, Hydrophed, Marax, Brochial, Quibron), nitrates, kháng histamine.
• Chế độ ăn nhiều mỡ và thức ăn chiên, sô cô la, tỏi, hành và thức uống có chứa caffein, thức ăn chua như trái cây thuộc giống cam quít, cà chua, thức ăn có nhiều gia vị, hương liệu bạc hà.
• Thói quen ăn uống ăn một lượng lớn thức ăn cùng một lúc, ăn trước khi đi ngủ.
• Và một số tình trạng khác như thoát vị hoành, mang thai, đái tháo đường, tăng cân nhanh.

Thoát vị hoành là một tình trạng một phần trên của dạ dày chui lên trên cơ hoành (một cơ vững chắc ngăn lồng ngực với ổ bụng).

• Bình thường, cơ hoành hoạt động như một hàng rào hỗ trợ  giúp cơ thắt thực quản dưới giữ acid ở trong dạ dày không bị trào ngược lên thực quản.
• Thoát vị hoành làm cho acid đi lên trên một cách dễ dàng.
• Thoát vị hoành có thể  là do ho dai dẳng, ói, căng thẳng hoặc tăng áp lực (rặn) đột ngột. Béo  phì và mang thai có thể làm cho tình trạng này xấu đi.
• Thoát vị hoành rất thường gặp ở những người trên 50 tuổi.
• Thoát vị hoành thường không cần điều trị, trong trường hợp nặng, khi thoát vị hoành xoắn hoặc làm trào ngược nặng hơn thì cần phải phẫu thuật.

3. Triệu chứng

Chứng ợ nóng dai dẳng là triệu chứng thường thấy nhất của GERD

Ợ nóng là cảm giác đau rát ở giữa ngực, sau xương ức. Nó thường xuất hiện ở thượng vị và lan lên cổ. Đau có thể kéo dài đến khoảng 2 giờ.

• Ợ nóng thường nặng hơn sau khi ăn.
• Nằm xuống hoặc gập người xuống có thể gây ra ợ nóng họăc làm cho nó nặng thêm.
• Đau thường không bẳt đầu hoặc nặng hơn khi hoạt động thể lực.
• Chứng ợ nóng đôi khi được cho là do có sự tăng tiết quá mức của dạ dày.
• Không phải tất cả mọi người bị GERD đều bị ợ nóng.

4. Biến chứng

Theo thời gian, mãn tính viêm thực quản có thể dẫn đến biến chứng, bao gồm:

• Thu hẹp thực quản (thực quản hẹp). Thiệt hại cho các tế bào ở thực quản thấp hơn do tiếp xúc với acid dẫn đến hình thành mô sẹo. Các mô sẹo thu hẹp con đường thực phẩm, gây ra khó nuốt.
• Loét thực quản. Acid dạ dày có thể làm xói mòn các mô ở thực quản nghiêm trọng. Các vết loét có thể chảy máu thực quản, gây đau và làm cho nuốt khó khăn.
• Tiền ung thư trong thực quản (thực quản Barrett). Trong thực quản Barrett, màu sắc và thành phần của tế bào lót nơi thấp trong thực quản thay đổi. Những thay đổi này có liên quan với tăng nguy cơ ung thư thực quản. Nguy cơ ung thư là thấp, nhưng bác sĩ sẽ khuyên nên thường xuyên nội soi để tìm những dấu hiệu cảnh báo sớm của ung thư thực quản.

5. Phòng ngừa

Có thể thực hiện biện pháp phòng ngừa như sau:

• Giảm cân nặng.
• Hạn chế thực phẩm làm bệnh nặng thêm: Ca phê, chocolat, chất béo, cam, chanh, bạc hà, cà chua,sữa, hành tỏi, gia vị…
• Cẩn thận thuốc làm bệnh nặng thêm: Aspirin, thuốc kháng viêm, thuốc loãng xương( Fosamax,…)
• Tránh bữa ăn quá no hoặc nhiều chất béo.
• Không dùng sữa và chế phẩm từ sữa trước khi đi ngủ.
• Ăn chậm rãi.
• Tráng đi nằm, đi ngủ sau bửa ăn (tối thiểu 2-3 giờ)
• Ngưng rượu , bia, thước lá.
• Tránh căng thẳng (stress), cao huyết áp.
• Tránh mặc aó quần và dây nịt quá chặt
• Tránh nằm đầu thấp.

6. Chẩn đoán

• Việc xác định bệnh khi chưa có bệnh tích còn nhiều khó khăn vì chủ yếu dựa vào sự “theo dõi pH thực quản 24 giờ” (ambulatory 24 giờ pH monitoring) nhưng ở nước ta chưa được thực hiện kể cả ở các bệnh viện lớn.
• Nội soi ống tiêu hóa trên đóng một vai trò quan trọng xác định chứng bệnh này: Khi phát hiện viêm, trợt hoặc loét thực quản ở bệnh nhân trong bệnh sử có 2 biểu hiện cơ năng là nóng rát sau xương ức và ợ chua, chẩn đoán gần như được khẳng định.
• Nội soi sinh thiết một số mảnh ở các vùng bệnh lý đó có thể phát hiện các biến đổi cấu trúc của thực quản, để có biện pháp theo dõi, phòng ngừa sự tiến triển đến ung thư.
• Không những thế nội soi còn có thể phát hiện các nguyên nhân thực thể tạo điều kiện cho trào ngược dịch vị như thoát vị cơ hoành để có biện pháp can thiệp ngoại khoa thích hợp.

7. Điều trị

Điều trị bệnh trào ngược dạ dày thực quản có thể bằng nội khoa hoặc ngoại khoa. Tùy theo tình trạng bệnh lý để có thể lựa chọn phương pháp phù hợp với bệnh nhân.

Điều trị nội khoa:

• Các thuốc trung hòa acid dạ dày như Maalox, Mylanta, Gelusil, Rolaids và Tums giúp giảm nhanh triệu chứng nhưng không làm liền các tổn thương ở thực quản.
• Các chất chẹn thụ thể H2 như cimetidin, famotidin, nizatidin hoặc ranitidin làm giảm tiết acid và có tác dụng thuyên giảm bệnh lâu dài.
• Các chất ức chế bơm proton ức chế sản sinh acid và giúp niêm mạc thực quản có thời gian liền tổn thương.

Điều trị ngoại khoa:

Thủ thuật Nissen siết chặt cơ vòng thực quản dưới để ngăn ngừa trào ngược bằng cách khâu phần đỉnh của dạ dày bao quanh bên ngoài đoạn thực quản dưới. Hiện nay phẫu thuật này có thể được tiến hành qua nội soi.

Điều trị bệnh viêm loét dạ dày - tá tràng bằng thảo dược

Theo Ds Đức Tâm